Mãn đi bảo vệ Chủ tịch Fidel Castro khi vào thăm Quảng Trị

Một ngày đầu tháng 9/1973, nhà nhiếp ảnh Nguyễn Sỹ Sô (Sỹ Sô) nhận được một mảnh giấy nhỏ yêu cầu ông có mặt tại Ty An ninh tỉnh Quảng Trị lúc 17 giờ. Điều mà ông không hề nghĩ tới là từ mảnh giấy này ông đã có những bức ảnh quí giá về một nhân vật lớn mà cả thế giới đều biết đến và ngưỡng mộ. Đó là chuyến viếng thăm đầy xúc động của Chủ tịch Fidel Castro đến Quảng Trị. Đối với Sỹ Sô, đó là một trong những chuyện bất ngờ, bí mật trong cuộc đời cầm máy của ông.

Bức ảnh đầu tiên trong tập sách ảnh “Fidel Castro - Quảng Trị, một ngày lịch sử - 1973” được Nhà xuất bản Thuận Hóa xuất bản và phát hành là bức ảnh của Chủ tịch Fidel Castro, một trong những nhà lãnh đạo chủ chốt của Cuba và là một trong những nhà cách mạng kiệt xuất nhất của thế giới cùng với ông Trần Nam Trung, đại diện Lực lượng Cộng hòa miền Nam Việt Nam đi thị sát chiến trường Quảng Trị năm 1973.

Kế đó là những hình ảnh của các đồng chí lãnh đạo tỉnh Quảng Trị: đồng chí Lê Hành, Chủ tịch Uỷ ban Mặt trận dân tộc giải phóng; đồng chí Lê San, Chủ tịch Uỷ ban nhân dân cách mạng, đồng chí Hồ Sỹ Thản, Bí thư Tỉnh ủy Quảng Trị; đồng chí Nguyễn Đồng, đại diện LLVT đón tiếp hồ hởi, ai nấy đều vui mừng khi được gặp Chủ tịch Fidel Castro. Họ bắt tay nhau, ôm hôn thắm thiết như cuộc gặp gỡ của những người anh em ruột thịt trong thời gian dài xa cách nhau.

Và những sản phẩm của nhân dân Quảng Trị tự làm ra dù đất nước vẫn chưa được giải phóng hoàn toàn dành tặng cho Chủ tịch Fidel Castro không chỉ thể hiện được tình cảm quý mến đối với khách từ phương xa tới mà còn thể hiện sự quyết tâm chiến thắng kẻ thù xâm lược, xây dựng đất nước giàu mạnh.

Tại khu Chính phủ Cách mạng lâm thời Cộng hòa miền Nam Việt Nam, Chủ tịch Fidel Castro và Thủ tướng Phạm Văn Đồng đã chụp ảnh lưu niệm cùng các anh hùng LLVT quân giải phóng miền Nam Việt Nam. Mọi người đều trò chuyện vui vẻ trong không khí thân mật, gần gũi. Ở những bức hình tiếp theo là tại Cao điểm 241- quân dân Quảng Trị đại diện nhân dân vùng giải phóng miền Nam Việt Nam chào đón phái đoàn Đảng và Nhà nước Cuba do Chủ tịch Fidel Castro dẫn đầu. Những tràng pháo tay liên hồi không dứt dành cho vị Chủ tịch kính mến.

Tại đây, Chủ tịch Fidel Castro đã có cuộc nói chuyện suốt một tiếng rưỡi đồng hồ mà không hề có một mảnh giấy nào. Chủ tịch Fidel Castro nói về chiến công của quân dân miền Nam, về sự ủng hộ cổ vũ lớn lao của bạn bè 5 châu dành cho Việt Nam và đặc biệt là tình cảm của nhân dân, Đảng, Chính phủ Cuba đối với nhân dân Việt Nam. Kết thúc buổi nói chuyện là những khẩu hiệu chúc mừng cách mạng Việt Nam thắng lợi, thống nhất đất nước.

Từ Cao điểm 241, Chủ tịch Fidel Castro đã quan sát cao điểm 544 (Fulơ), căn cứ pháo binh Mỹ và có một tấm hình “Dưới chân Fidel Castro là “vua chiến trường” của xâm lược Mỹ ở chiến trường miền Nam Việt Nam (tại 241 Tân Lâm, Quảng Trị). Có những bức ảnh khiến tôi chú ý là bức Chủ tịch Fidel Castro cùng đoàn Cuba đã dừng lại ở đường 9, đi bộ gần 2 cây số để có thể nhìn thấy cảnh ngổn ngang do chiến tranh tàn phá, những lô cốt, biểu tượng của nấm mồ chôn chung hai tên đế quốc xâm lược: thực dân Pháp và đế quốc Mỹ.

Dọc đường qua thành phố Đông Hà, Chủ tịch Fidel Castro cùng đoàn đã tận mắt chứng kiến những nỗ lực của cán bộ, nhân dân vùng giải phóng Đông Hà trong khôi phục sản xuất, cải thiện đời sống. Những bức hình khi đoàn qua cầu phao sông Hiếu trong sự bình yên, thoải mái cùng với dáng vẻ đầy mạnh mẽ và tự tin của Chủ tịch Fidel Castro là những bức hình đẹp.

Gần cuối là những bức ảnh từ giã quân dân thành phố Đông Hà, Chủ tịch Fidel Castro và các vị khách đã đến thăm các anh hùng, chiến sĩ thi đua, dũng sĩ diệt Mỹ- ngụy đã giải phóng Dốc Miếu.

Những đoạn phim cuối cùng mà Sỹ Sô chụp vào ngày lịch sử này là cuộc tiễn biệt trên bờ nam cầu Hiền Lương. Thủ tướng Phạm Văn Đồng, Chủ tịch Fidel Castro và các vị khách quí lần lượt bắt tay, ôm hôn lưu luyến các vị tướng lĩnh, các đồng chí lãnh đạo địa phương, các chiến sĩ và một số bà con Gio Linh, Quảng Trị.

“Fidel Castro- Quảng Trị, một ngày lịch sử - 1973” là cuốn sách đẹp, in bằng bìa dầy. Sách dày gần 100 trang, in khổ 21x24 cm gồm 50 bức ảnh đen trắng của nhà nhiếp ảnh Sỹ Sô.

Thiếu tướng Nguyễn Đức Huy, nguyên Phó tư lệnh, Tham mưu trưởng Quân khu 2 đã kể lại với chúng tôi một kỷ niệm xúc động gắn với tấm ảnh mà ông đang gìn giữ như một kỷ vật quý. Ông kể: “Giữa tháng 9-1973, tại chiến trường Quảng Trị đã diễn ra cuộc mít tinh đón tiếp Thủ tướng Phạm Văn Đồng và Chủ tịch Fidel Castro với sự góp mặt của hàng ngàn cán bộ, chiến sĩ thuộc các đơn vị bộ đội chủ lực đang làm nhiệm vụ như các sư đoàn: 304, 325, 324, 320, 312, 308… cùng lực lượng bộ đội địa phương. Tại cuộc mít tinh hôm đó, tôi với cương vị là Phó tư lệnh, Tham mưu trưởng Sư đoàn 325 - một trong những đơn từng trực tiếp bảo vệ và giữ vững Thành cổ Quảng Trị trong 81 ngày đêm - đã vinh dự được đến báo cáo thành tích, bắt tay Chủ tịch Fidel Castro và Thủ tướng Phạm Văn Đồng”.

Đồng chí Nguyễn Đức Huy bắt tay Chủ tịch Fidel Castro tại chiến trường Quảng Trị, tháng 9-1973. 

Ảnh do nhân vật cung cấp

Thời điểm đó Bí thư xã Phong An là Trần Văn Minh, chú du kích Hồ Xuân Mãn mới được phong thượng sĩ, Hồ Xuân Mãn lẻn ra làng trạng Vĩnh Hoàng - Quảng Trị chơi, là thanh niên mới lớn mới 22 tuổi, gặp được o du kích Vĩnh Hoàng vui tính kể cho Hồ Xuân Mãn nghe câu chuyện trạng:

"Có một ông lão đi câu cá, bắt một con cóc làm mồi. Đến hồ, ông lấy đà vút dây câu hết tầm, không ngờ dây câu văng sang bờ hồ phía bên kia. Đang băn khoăn không biết làm cách nào để gỡ lưỡi câu mắc vào bụi thì một con chim cuốc nhảy ra chộp con cóc. Khi đang kéo cuốc thì một chú chồn từ trong bụi rậm lao ra ngoạm con cuốc vào miệng, mắc phải lưỡi câu. Mừng quá ông kéo mạnh dây câu, bỗng bụp, một con cá đô (lóc) từ hồ lao lên đớp trọn con chồn. Con cá to quá, bà con xúm lại cùng nhau kéo lên rồi dùng cuốc to để đánh vảy. Sau đó mỗi người được tặng một chiếc vảy mang về làm quạt. Mổ bụng cá ra có cả chồn, mổ bụng chồn có cả chim cuốc, mổ cuốc ra có hơn chén tép, đủ làm bảy món cho cả làng liên hoan linh đình"....

O du kích láu lĩnh trêu Hồ Xuân Mãn “Hôm làng đãi tiệc, nếu có eng chắc chắn làng cũng mời..."

Hồ Xuân Mãn đang ở trên đất trạng, để tỏ ra không thua kém mấy o du kích, Hồ Xuân Mãn nổ luôn “-Mền là sĩ quan an ninh của khu ủy đang công tác ở Phong An, được điều động ra bảo vệ Chủ tịch Fidel Castro và Thủ tướng Phạm Văn Đồng”. 

O du kích Vĩnh Hoàng biết Mãn nói phét càng láu lĩnh hơn hỏi Hồ Xuân Mãn: “Eng là con trai Vĩnh Hoàng vô làm du kích Phong An à? Con trai làng trạng mở miệng ra là miền nhận ra ngay...về quê lấy vợ đi eng...

Khi vui miệng Hồ Xuân Mãn kể cho anh em nghe câu chuyện ra làng trạng Vĩnh Hoàng năm 1973 để tăng cường bảo vệ Chủ tịch Fidel Castro gặp o du kích nhỏ...

Bà con làng Phò Ninh nghe Mãn kể ai cũng tủm tỉm cười:

-“Mãn nổ! An mô mà ninh, hắn là du kích xã, xét mãi mà không kết nạp Đảng được, ở với tui, ai mà điều hắn đi Cam Lộ bảo vệ Chủ tịch Fidel Castro, có mà giao trứng cho ác...Hắn nổ…hắn là Cu Mão làng mền…con Hồ Bàng, Toán trưởng Nhân dân tự vệ, phụ trách Xây dựng nông thôn xã Phong An, làng ni ai mà không biết hắn…thằng bốc phét…"